Mayoz Bölünme

Fatih Akyüz Son güncelleme Eyl 1, 2022 1.388 0

MAYOZ BÖLÜNME

Yeryüzündeki tüm canlılar mitozla çoğalsaydı aynı türe ait bütün canlılar birbirinin aynısı olurdu. Oysa aynı türe ait bitki veya hayvanların taşıdığı bazı özellikler farklılık gösterebilir. Bunun en önemli nedeni üreme hücrelerinin oluşumu sırasında DNA’larda meydana gelen değişimlerdir.
Çok hücreli canlıların üreme ana hücreleri genellikle farklı bir bölünme şekli geçirir ve bu şekilde üreme hücreleri oluşur. Bu bölünmeye mayoz adı verilir.
Mayoz sadece üreme ana hücrelerinde görülen bir bölünme çeşididir. Mayoz sonucu oluşan üreme hücrelerinin DNA’ları birbirinden farklıdır. Dolayısıyla üreme sonucu oluşan bireyler, ana hücreden farklılık gösterir. Bu farklılık canlı çeşitliliği bakımından oldukça önemlidir.
Mayoz geçirilebilen hücrelerde biri anneden biri babadan gelen kromozomlar çiftler hâlinde bulunur. Kromozomlar çift hâlde bulunduklarında “2n”, tek başlarına ise “n” ile ifade edilir. Yani 2n = 46 kromozomlu bir hücrede 23 çift kromozom bulunur.
Mayozun özelliklerinden biri de mayoz sonucu oluşan hücrelerin kromozom sayılarının yarıya inmesidir.

Örneğin, 2n = 46 kromozomlu bir sperm ana hücresi mayoz geçirdiğinde n = 23 kromozomlu sperm hücresini oluşturur. Aynı şekilde 2n = 46 kromozomlu yumurta ana hücresinden mayoz sonucu n = 23 kromozomlu yumurta hücresi oluşur. 23’er kromozoma sahip sperm ve yumurtanın döllenmesi sonucu 46 kromozoma sahip zigot oluşur. Böylece mayoz sonucu aynı türe ait kromozom sayısı nesilden nesile aktarılırken korunmuş olur.

MAYOZ BÖLÜNMENİN EVRELERİ

Mayoz bölünme çeşitli evrelerden oluşmaktadır. Bu evreler “Mayoz I” ve “Mayoz II” olmak üzere iki

MAYOZ-1

aşamada gerçekleşir. Sperm ana hücresinde, mayozun nasıl gerçekleştiğini inceleyelim.

Hücre bölünmeye başlamadan önce hazırlık evresi geçirir. Bu hazırlık evresinde çekirdekte bulunan DNA, kendini eşleyerek eksiksiz bir kopyasını oluşturur. Bu sayede DNA miktarı iki katına çıkar. DNA iplikleri kısalıp kalınlaşarak kromozomlara dönüşür. DNA’nın kopyalanması ile kromozom sayısı değil kromozomdaki DNA miktarı artar. Çekirdek zarı eriyerek kaybolur. Parça değişimi sonrası iğ iplikleri homolog kromozomlara tutunarak hücrenin ortasına tek sıra olacak şekilde dizilir. İğ iplikleri kısalarak homolog kromozom çiftlerini ayırır ve farklı kutuplara çeker. Sitoplazma bölünmesinin ardından iki yeni hücre oluşur. Oluşan bu hücrelerde homolog çiftleri oluşturan kromozomların birer tanesi bulunur. Bu sayede 2n kromozomlu ana hücreden, n kromozomlu iki yeni hücre oluşur.

Parça değişimi: Mayoz bölünmede her biri eşlenmiş DNA’ya sahip homolog kromozom çiftleri yan yana gelip bazı noktalarda birbirine temas eder. Bu temas noktalarında bulunan genler kromozomlar arasında yer değiştirir. Bu gen değişimine parça değişimi denir. Üreme hücreleri parça değişimi sayesinde birbirinden, anne ve babadan farklı gen yapısına sahip olur.

MAYOZ-2

Tipik bir mitoz bölünmeye benzer. Bu aşamada DNA kendini eşleyerek çoğalmaz. Birinci aşamada oluşan iki hücre, tekrar bölünerek dört hücre oluşur. İğ iplikleri kromozomların orta noktalarına tutunur, bu haliyle kromozomlar hücrenin ortasına tek sıra olacak şekilde dizilir. İğ iplikleri kısalarak kardeş kromatitleri birbirinden ayırır ve hücrenin zıt kutuplarına çeker. Zıt kutuplara çekilen kromatitler uzayıp incelerek tekrar

DNA ipliğine dönüşür. Çekirdek zarı tekrar oluşmaya başlar. Sitoplazma bölünmesi tamamlandıktan sonra dört yeni hücre oluşmuş olur.

NOT: Sperm ana hücresinin mayoz bölünmesi sonucu 4 sperm hücresi oluşur. Yumurta ana hücresi de sperm ana hücresi gibi mayoz bölünme geçirir. Ancak yumurta ana hücresinin mayoz bölünmesi sonucu oluşan 4 hücreden sadece bir tanesi döllenme yeteneğine sahiptir. Diğer üç hücre döllenmeye katılmaz.